Jonathan Feng hafif ve zayıf etkileşimli temel parçacıkları arama fikrini ilk kez birkaç yıl önce ortaya attı. Konuşmalarından birinden sonra yanına bir yabancı geldi. Bu kişi, Kaliforniya’daki Heising-Simons Vakfı’nda bilim program sorumlusu olan Jochen Marschall’dı.
Vakıf, Feng’in fikrini finanse etti ve İleri Arama Deneyi (FASER), Cenevre’deki Büyük Hadron Çarpıştırıcısında özel olarak kazılmış bir hendeğe kuruldu.
Çarpıştırıcı 2022 baharında yeniden başlatılmadan önce, hızlı bir şekilde gerçekleşti ve FASER şu anda veri topluyor. Irvine’deki California Üniversitesi’nde teorik fizikçi olan Feng, başlangıçta “para gökten düşmüş gibi görünüyordu” diyor. Daha sonra Marschall’ın kendisini defalarca konuşurken dinlediğini ve bazı çalışmalar yaptığını öğrenmiş.
UCLA’daki Mani L. Bhaumik Teorik Fizik Enstitüsü, temel fizik bilimleri araştırmaları için özel fonların nasıl kullanıldığının bir başka örneğidir. Mani Bhaumik 2014 yılında üniversitenin Zvi Bern grubundaki bir doktora sonrası araştırmacıya fon sağladı. İki yıl sonra enstitünün kurulması için bağışını artırdı ve bağış şu anda 20 milyon dolara yükseldi. Enstitünün direktörü Bern şöyle açıklıyor: “Yılda yaklaşık yedi postdoc işe alabiliyoruz. Lisansüstü öğrenciler, atölye çalışmaları ve dersler de bizim tarafımızdan finanse ediliyor.
Bern’e göre, özel fonlar olmasaydı ABD fizik topluluğu “tamamen mahvolurdu”. Bilimde asla şimdiki kadar rekabetçi olamazdık.
ABD bilim camiası 19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında büyük ölçüde özel finansmana dayanıyordu: John D. Rockefeller ve Andrew Carnegie’nin kurduğu üniversiteleri düşünün; özel finansman geleneksel olarak teleskopların geliştirilmesini de desteklemiştir. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra özel vakıflar fonlarını başka yerlere kaydırırken, ABD hükümeti bilime olan desteğini artırdı. Sovyetler Birliği’nin 1957’de Sputnik 1’i fırlatmasının ardından bilime yönelik devlet finansmanı artmış, ancak 1960’ların ortalarından itibaren araştırma finansmanının yüzdesi olarak azalmaya başlamıştır.
Fizikçi ve MIT’nin eski fen bilimleri dekanı Marc Kastner’e göre, üniversiteler ABD’deki en büyük özel fon kaynağıdır ve bu fonlar öncelikle başlangıç fonları şeklindedir. Giderek artan sayıda vakıf ve aşırı zengin insan bilimi desteklemek istemekte ve bağışlarının büyük bir kısmı biyotıp alanına gitmektedir. 2013’te altı üye vakıfla başlayan ve Eylül ayı itibariyle 37 üye vakfa ulaşan Science Philanthropy Alliance’ın açılış başkanlığını Kastner üstlendi. Birlik, hayırseverleri en iyi uygulamalar konusunda bilgilendirmekte, fonlarını nereye yatıracakları konusunda onlara yardımcı olmakta ve aralarında ağ kurulmasını teşvik etmektedir.
Bilim filantropisi geleneklerinde bölgesel farklılıklar olsa da, çoğu ABD’dekinden daha zayıftır. Bununla birlikte, Avrupa’da da ivme kazanmaktadır. Örneklerden biri, üç yıl önce kendi adıyla kurulan ve şu anda çoğunlukla eski CNRS çalışanlarının miras hediyeleriyle desteklenen CNRS Vakfı’dır.
Eski bir NSF direktörü ve birliğin şu anki başkanı olan France Córdova, vakıfların ideolojileri ve çalışma yöntemleri farklı olsa da, hepsinin genellikle hükümetin yapamadığı alanlara fon yatırarak bir fark yaratmaya çalıştığını belirtiyor.
Fiziksel bilimlere vakıflar ve bireyler tarafından periyodik olarak büyük bağışlar yapılmaktadır. Jim Simons, Brookhaven Ulusal Laboratuarı’ndaki Relativistik Ağır İyon Çarpıştırıcısı’ndaki araştırmaları kurtarmak için 13 milyon dolar toplamış, T. Denny Sanford ise kendi adını taşıyan Güney Dakota yeraltı laboratuarına 70 milyon dolar bağışlamıştır. Bunlar iki önemli örnektir. Ancak özel fonlar genellikle büyük kurumları destekleyememektedir. Daha çok insanları finanse etmeye odaklanma eğilimindedir.
2021 yılında Simons Vakfı, matematik ve fizik bilimlerine 122 milyon doların üzerinde bağışta bulunarak on yıl öncesine göre neredeyse üç kat artış gösterdi. Kuruluşları, yalnız araştırmacıları, ekipleri, toplantıları ve konferansları desteklemek için girişimler içeriyor. Ayrıca, ArXiv Ön Baskı Sunucusu ve Şili’deki Simons Gözlemevi gibi girişimler için finansman sağlıyor ve 108,5 milyon dolarlık inşaat maliyetinin büyük bir kısmını karşılıyor.
Kaynak ve İleri Okuma: Physics Today 75, 11, 24 (2022); doi.org/10.1063/PT.3.5119
İlk yorum yapan olun