Albert Einstein, ölümünden 65 yıldan fazla bir süre sonra büyülemeye devam ediyor. O kadar ünlü bir insan ki ünlü E = m. c2 denklemini içeren 1946 tarihli bir mektup müzayedede yaklaşık 1,25 milyon dolara satıldı.
Einstein’ın el yazısı bile popüler kültür statüsüne ulaştı. Birkaç yıl önce, yüzlerce Einstein elyazmasını özenle inceledikten sonra, tipograf Harald Geisler Einstein’ın el yazısını bilgisayarlı bir yazı tipine dönüştürdü.
Einstein yazı tipi, ünlü fizikçinin dilini dışarı çıkaran yurt odası posterlerine benzeyen, Einstein ile ilgili sadece basit bir parça gibi görünebilir.
Yine de Einstein’ın el yazısını sadece el yazısı olarak kabul etmek ihtiyatsızlık olur. Müzayedede binlerce veya milyonlarca dolar değerinde olmasının yanı sıra, Einstein’ın el yazısı, çalkantılı yaşamının bir mikrokozmosudur.
Almanca El Yazısı
Einstein’ın zamanında el yazısı şimdi olduğundan çok daha önemliydi. Daktilolar ancak Einstein 1900’lerde reşit olduğunda sıradan bir hale gelmişti. Çoğu iletişim elle yazılmış olarak kaldı, bu da elle temiz ve okunaklı bir şekilde yazmayı öğrenmenin çok önemli bir yaşam becerisi olduğu anlamına geliyordu.
Einstein bir ilkokul öğrencisi iken zamanının çoğunu yazı yazmayı öğrenme üzerine adadı. Oyunun adı, defterlerdeki tekrarlayan el yazısı alıştırmalarıydı. El yazısını geliştirmeye heves ettiğini düşünebiliriz.
Einstein erken çocukluğunun çoğunu Münih’te geçirdi, ancak el yazısına bu kadar vurgu Almanya’ya özgü değildi.
Basılı yazı ve bugün hala öğretilen gibi bir el yazısı ile birlikte, Einstein ayrıca Almanca konuşulan dünyaya özgü başka bir bitişik el yazısı yazısını da öğrenmişti. Bu yazı stili Kurrentschrift veya Kurrent yazısıdır. Genellikle “eski Alman yazısı” olarak da anılır.
Şekil’de gösterildiği gibi, Kurrent’teki Latin alfabesinin harfleri, bazı okuyucuların ilkokulda öğrendiklerini hatırlayabilecekleri Latin el yazısından oldukça farklı görünmektedir.
Kurrent alfabesini deşifre etmek çok zordur. Bugün anadili Almanca olan çoğu kişi hala onu okuyamıyor. Açık konuşmak gerekirse, aynı zamanda son derece pratik olmayan, güzelce süslü, ilmekli bir yazıdır. Harflerin çoğu birbirine benziyor. Küçük harf s ve h, Latin alfabesinde olduğundan çok farklı görünmektedir. Kurrent’te iki harf, yazıldığı satırın hem üstüne hem de altına uzanır.
Karışıklığa ek olarak, s ve h de birbirine de benzer. El yazısı özensiz veya aceleciyse, küçük e, r, m ve n harfleri neredeyse aynı görünebilir.
Almanca’nın dilbilgisi durumları sistemi genellikle diğerleri arasında der, den ve dem artikelleri arasında ayrım yapmayı içerdiğinden, Kurrent’teki bu harfler arasındaki benzerlikler, özellikle ana dili İngilizce olmayanlar için bir cümlenin anlamını ayrıştırmayı genellikle zorlaştırır.
Büyük harfler de benzer sinir bozucu bile olabilir. L, B ve C, J ve T gibi birbirine benzeyebilir.
Almanca Konuşulan Dünyada Neden İki Farklı El Yazısı Vardı?
Yanıtı Orta Çağ’a kadar uzanıyor. 1150 civarında, çeşitli küçük harfli yazılardan (Gotik olarak da adlandırılır) adlı yeni bir yazı ortaya çıktı.
Bir ortaçağ el yazması gördüyseniz, muhtemelen gotiktir. 1400’lerde matbaa icat edildiğinde, Gutenberg İncili de dahil olmak üzere ilk basılı kitaplar gotik tipinde ayarlandı.
Modern el yazısının öncülü Rönesans’a kadar ortaya çıkmadı. O zaman, Petrarca (1304–74) gibi hümanistler, eski Yunanlıların ve Romalıların yazılarıyla ilgilenmeye başladılar. Çeşitli antik metinlerin bilinen en eski elyazmalarını bulmak için manastırları taradılar. Orta Çağ’ın başlarında yazılmış olan bu elyazmalarının antik Roma’nın yazı karakterini yansıttığına inanarak, Antiqua olarak bilinen yeni bir yazı geliştirdiler.
1700’lerin sonlarında, Antiqua’nın türevleri yavaş yavaş Britanya’da ve Batı Avrupa’nın geri kalanında gotik yazı karakterlerinin yerini aldı. Örneğin New York Times gazete manşetleri bu tür yazı tiplerini kullanır.
Ancak Almanca konuşulan ülkelerde ve Alman kültüründen büyük ölçüde etkilenen İskandinav ülkelerinde ve Baltık ülkelerinde, gotik türünün kullanımı – Fraktur olarak bilinen bir biçimde – 19. yüzyıl boyunca devam etti.
Einstein ve El Yazısı
Einstein’ın yazılarının çoğu, yakın zamanda müzayedede satılan mektup da dahil olmak üzere Latin el yazısıyla yazılmıştı. Ama en eski yazışmaları eski Alman alfabesiyle yazılmıştı. 20’li yaşlarının ortalarına kadar neredeyse sadece kullandı. İlginç bir şekilde Einstein, 1905 ( harikalar yılı olarak niteleniyor) yılında eski Alman yazısını kullanmayı bıraktı.
Temmuz 1905’te Latin alfabesine geçti ve bir daha asla eskisini kullanmayacaktı.
Einstein El Yazısını Neden Değiştirdi?
Bilindiği kadarıyla, bu karar hakkında hiçbir zaman halka açık konuşmadı, ancak muhtemelen iki nedeni vardı. İlki pratikti.
O dönemin önde gelen tüm yabancı bilim adamları, İngilizce ve Fransızca ile birlikte o günün en önemli bilim dillerinden biri olan Almanca’yı okuyabilmelerine rağmen, el yazısı ile yazılmış mektupları okumakta zorlandılar.
El yazısını Max Planck ve Erwin Schrödinger gibi diğer Almanca konuşanlarla birlikte kullanan bilim adamları bile zorlandı.
Ancak Einstein’ın el yazısı değişikliğinin muhtemelen ikinci bir nedeni daha vardı.
1900 civarında, Alman İmparatorluğu bir kültür savaşıyla sarsıldı. Sanat, edebiyat, müzik ve mimarideki uluslararası avangard eğilimler, Almanya’nın küresel emperyalist hırslarıyla huzursuz bir gerilim içinde bir arada var oldu.
El yazısı ve yazı karakterleri kültür savaşına çekildi. 19. yüzyıl boyunca, Antiqua yazı karakterleri ve Latin el yazısı, eğitimli Alman toplumunda yavaş yavaş yayılmaya başladı.
(İskandinav ülkeleri gibi Fraktur’u kullanan diğer ülkeler de 19. yüzyılın sonlarında büyük ölçüde Antiqua’ya geçmeye başladı.) Örneğin Grimm kardeşler, Antiqua yazı tiplerinin ünlü savunucularıydı. Yazı tipleri yavaş yavaş liberal entelijansiya ile ilişkilendirildi ve genellikle yazarın daha uluslararası bir görünüme sahip olduğunun bir işareti olarak görüldü.
Tahmin edilebileceği gibi, bu eğilim muhafazakarlardan, özellikle Nazizm’in habercisi olan etno-milliyetçi teorilerin savunucuları arasında bir tepkiye yol açtı.
Bilindiği gibi “Antiqua-Fraktur anlaşmazlığı”, 4 Mayıs 1911’de imparatorluk Alman Reichstag’ında hararetli bir tartışmayla sonuçlandı. Bu sırada küçük çocuklara Antiqua ve Latince el yazısıyla eğitim verilmesine yönelik bir öneri 82’ye karşı 85 lehte oy aldı. Yine de başarısız oldu çünkü 397 üyeli mecliste yeterli sayıya ulaşamadı. Başka bir deyişle, Alman Federal Meclisi çoğunluğu önergeyi atlatmayı seçti.
Antiqua-Fraktur anlaşmazlığı tarihsel bir aykırılık değildi. El yazısı veya tipografiye yönelik olası reformlar konusunda benzer savaşlar, bu dönemde şu anda Türkiye, Rusya ve Çin olan ülkelerde yaşanıyordu.
Yani bizim ülkemizde benzer dönemlerden geçmişti.
Kaynak: physicstoday.scitation.org/do/10.1063/PT.6.4.20210826a/full/
İlk yorum yapan olun