NASA ve NOAA bilim adamlarının 27 Ekim 2021’de bildirdiğine göre, 2021 Antarktika ozon deliği maksimum alanına 7 Ekim’de ulaştı ve 1979’dan bu yana 13. sırada yer alıyor. Bu yılki ozon deliği geçen yıla benzer şekilde gelişti. Her zamankinden daha soğuk bir Güney Yarımküre kışı başladı. Derin ve ortalamadan daha büyük bir ozon deliği muhtemelen Kasım veya Aralık başına kadar da devam edecek.
Ozon Tabakasını Tanıyalım
Dünya’nın atmosferi birkaç katmandan oluşur. En alt katman olan troposfer, Dünya yüzeyinden yüksekliği yaklaşık 6 mil veya 10 kilometreye (km) kadar uzanır. Neredeyse tüm insan faaliyetleri troposferde gerçekleşir. Gezegendeki en yüksek dağı olan Everest Dağı, yalnızca yaklaşık 9 km yüksekliğindedir. Bir sonraki katman olan stratosfer, 10 km’den 10 km’ye (50 km) kadar devam eder. Çoğu ticari uçak, stratosferin alt kısmında uçar.
Atmosferik ozonun çoğu, stratosferdeki bir katmanda, Dünya yüzeyinin yaklaşık 9 ila 18 mil (15 ila 30 km) üzerinde yoğunlaşmıştır.
Ozon, üç oksijen atomu içeren bir moleküldür. Herhangi bir zamanda, ozon molekülleri stratosferde sürekli olarak oluşur ve tekrardan yok olur. Toplam miktar, ölçüldüğü on yıllar boyunca nispeten sabit kalmıştır.
Stratosferdeki ozon tabakası, güneşten gelen radyasyonun bir kısmını emerek gezegenin yüzeyine ulaşmasını engeller. En önemlisi, UV ışığının UVB denilen kısmını emer. UVB, cilt kanserleri, katarakt ve bazı mahsullere ve deniz yaşamına zarar dahil olmak üzere birçok zararlı etkiyle bağlantılıdır.
Bilim adamları, doğal döngüler sırasında normal ozon seviyelerini detaylandıran birkaç on yıl boyunca kayıtlar oluşturdular. Atmosferdeki ozon konsantrasyonları doğal olarak güneş lekelerine, mevsimlere ve enlemlere göre değişir. Bu süreçler iyi anlaşılmış ve öngörülebilir. Ozon seviyelerindeki her doğal azalmayı bir toparlanma izlemiştir. Ancak 1970’lerden başlayarak, bilimsel kanıtlar ozon kalkanının doğal süreçlerin çok ötesinde tükendiğini gösterdi.
Yazımıza tekrardan dönersek;
İnsan tarafından üretilen bileşiklerden türetilen kimyasal olarak aktif klor ve brom formları, yüksek irtifa kutup bulutlarındaki reaksiyonlar sırasında salınır. Reaktif klor ve brom, kış sonunda Antarktika’da güneş yükselirken ozonu yok eden reaksiyonları başlatır.
NASA ve NOAA araştırmacıları, Aura, Suomi-NPP ve NOAA-20’deki uydu cihazlarıyla ozon deliğinin büyümesini ve parçalanmasını tespit ediyor ve ölçüyor.
NASA’nın Greenbelt, Maryland’deki Goddard Uzay Uçuş Merkezi’nde yer bilimleri baş bilim adamı Paul Newman, “Bu, 2021 ortalamasından daha soğuk stratosferik koşullardan dolayı büyük bir ozon deliği ve bir Montreal Protokolü olmasaydı çok daha büyük olurdu” diye de açıklamada bulunuyor.
“Ozon deliği” dediğimiz şey, Antarktika’nın üzerindeki stratosferdeki (Dünya atmosferinin bir üst tabakası) ozon tabakasının her Eylül ayında başlayan incelmesidir.
Bu yıl, NASA uydu gözlemleri, ozon deliğinin Ekim ayının ortasında küçülmeye başlamadan önce, kabaca Kuzey Amerika’nın büyüklüğü olan maksimum 9,6 milyon mil kareye (24,8 milyon kilometre kare) ulaştığını belirledi. Antarktika’yı çevreleyen stratosferdeki ortalama sıcaklıklardan daha soğuk ve kuvvetli rüzgarlar, ozon deliğinin büyümesine katkıda bulundu.
Dünya çapında bir ozon izleme ağından biri olan Güney Kutbunda bulunuyor.
İstasyonu’ndaki NOAA bilim adamları, balon stratosfere yükselirken değişen ozon konsantrasyonlarını ölçmekteler.
Ozon ölçüm aletlerini taşıyan hava balonlarını serbest bırakarak ozon tabakasının kalınlığını kaydediyorlar.
2021 Antarktika ozon deliği ortalamadan daha büyük olsa da, 1990’ların sonunda ve 2000’lerin başındaki ozon deliklerinden önemli ölçüde daha küçüktür.
Ozon deliği, Montreal Protokolü ve kloroflorokarbonlar veya CFC’ler olarak adlandırılan zararlı ozon tüketen kimyasalların salınımını yasaklayan müteakip değişiklikler nedeniyle iyileşiyor.
Kutup güneşi yükseldiğinde, NOAA bilim adamları ayrıca, toplam sütun ozon değeri olarak bilinen, yüzey ile alanın kenarı arasındaki toplam ozon miktarını kaydeden bir optik alet olan Dobson Spektrofotometresi ile ölçümler yapıyorlar.
Bu yıl, bilim adamları 7 Ekim’de 102 Dobson Ünitesi ile en düşük toplam kolon ozon değerini, 1986’dan bu yana en düşük 8. olarak kaydettiler.
8 ila 13 mil (14 ila 21 kilometre) arasındaki irtifalarda ozon deliğinin maksimum değeri sırasında ozon neredeyse tamamen yoktu .
CFC’lerden kaynaklanan atmosferik klor seviyeleri bugün 2000’lerin başındaki kadar yüksek olsaydı, aynı hava koşullarında bu yılki ozon deliği yaklaşık 1,5 milyon mil kare (yaklaşık dört milyon kilometre kare) daha büyük olurdu sonucu da ortaya çıkıyor.
Kaynak: Sciencedaily
1 Trackback / Pingback